بلاگ
آمپول لیدوکائین: کاربرد، عوارض و نحوه تزریق
آمپول لیدوکائین یکی از پرکاربردترین داروهای بی‌حسی موضعی در پزشکی و دندانپزشکی است که به دلیل اثر سریع (چند دقیقه) خود جایگاه ویژه‌ای در درمان‌ها و اقدامات بالینی دارد. این دارو با مسدود کردن موقت انتقال پیام‌های عصبی، باعث می‌شود ناحیه مورد نظر بین ۳۰ دقیقه تا ۳ ساعت بی‌حس شود و بیمار هنگام انجام اقداماتی مثل بخیه، جراحی‌های کوچک یا درمان‌های دندانی، دردی احساس نکند.
آمپول لیدوکائین چیست؟
آمپول لیدوکائین یک داروی بی‌حسی موضعی است. وقتی این دارو تزریق می‌شود، مسیر انتقال پیام درد در عصب‌ها را برای مدتی می‌بندد. به همین دلیل فرد در آن ناحیه دیگر درد را حس نمی‌کند، ولی بی‌حسی کاملاً موقتی است و بعد از چند ساعت از بین می‌رود. اثر لیدوکائین خیلی سریع شروع می‌شود (معمولاً یکی دو دقیقه بعد از تزریق) و بین نیم ساعت تا سه ساعت باقی می‌ماند. اگر همراه با داروی دیگری مثل اپی‌نفرین تزریق شود، اثرش کمی طولانی‌تر می‌شود.
آمپول لیدوکائین در ایران معمولاً در غلظت‌های ۱٪ و ۲٪ موجود است. غلظت ۱٪ بیشتر برای بخیه و کارهای کوچک پوستی به کار می‌رود، در حالی که غلظت ۲٪ در دندانپزشکی یا بلوک‌های عصبی کاربرد دارد. نوع ۱۰٪ بیشتر به شکل اسپری یا برای بی‌حسی راه هوایی در بیمارستان استفاده می‌شود و تزریق مستقیم آن محدود به شرایط خاص است. انتخاب درصد و مقدار دارو به نوع عمل، محل تزریق و شرایط بیمار بستگی دارد و همیشه توسط پزشک یا دندانپزشک تعیین می‌شود.
همه کاربردهای آمپول لیدوکائین: از دندانپزشکی تا کمردرد!
امپول لیدوکایین یکی از پرمصرف‌ترین داروهای بی‌حسی در پزشکی و دندانپزشکی است. این دارو با ایجاد بی‌حسی سریع و موقت، هم در اقدامات ساده مثل بخیه و درمان‌های دندانی به کار می‌رود و هم در شرایط پیچیده‌تر مانند جراحی‌ها یا حتی اورژانس قلبی نقش مهمی دارد. در ادامه مهم‌ترین کاربردهای آن را مرور می‌کنیم.
دندانپزشکی
شاید پرکاربردترین حوزه‌ی لیدوکائین دندانپزشکی باشد. در فرآیندهایی مثل کشیدن دندان عقل، عصب‌کشی، پر کردن‌های عمیق یا جراحی لثه، آمپول لیدوکائین به سرعت باعث بی‌حسی می‌شود. دندانپزشک معمولاً دارو را نزدیک عصب دندان تزریق می‌کند تا ناحیه دهان یا لثه به طور کامل بی‌حس شود. این بی‌حسی به بیمار کمک می‌کند بدون درد و اضطراب درمان خود را پشت سر بگذارد.
بخیه زدن زخم‌ها و جراحی‌های کوچک روی پوست
یکی از رایج‌ترین کاربردهای آمپول لیدوکائین در موارد اورژانسی مثل بریدگی یا پارگی پوست است. وقتی بیمار نیاز به بخیه دارد، پزشک با تزریق لیدوکائین اطراف زخم را بی‌حس می‌کند. این کار باعث می‌شود فرد دردی احساس نکند و بخیه با آرامش و بدون استرس انجام شود. معمولاً تأثیر دارو سریع شروع شده و مدت زمان کافی برای اتمام بخیه را فراهم می‌کند. لیدوکائین در بسیاری از جراحی‌های کوچک پوستی مثل برداشتن خال، کیست‌های سطحی، زگیل یا تخلیه آبسه هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. پزشک با تزریق این دارو در اطراف محل جراحی، ناحیه را موقتاً بی‌حس می‌کند تا بیمار هیچ دردی حس نکند. این روش بسیار ایمن است و نیاز به بیهوشی عمومی را از بین می‌برد.
بی‌حسی نخاعی یا بلوک عصبی
در جراحی‌های بزرگ‌تر یا عمل‌هایی که نیاز به بی‌حسی یک اندام دارند، از روش‌های پیشرفته‌تر مثل بلوک عصبی یا بی‌حسی نخاعی استفاده می‌شود. در این روش لیدوکائین در اطراف نخاع یا نزدیک عصب‌های اصلی تزریق می‌شود تا یک ناحیه مشخص مثل پاها یا بازوها کاملاً بی‌حس شود. این کار فقط باید در شرایط بیمارستانی و توسط متخصص بیهوشی انجام شود.
کاربرد محدود در دردهای عضلانی و عصبی
گاهی اوقات لیدوکائین برای کاهش موقت دردهای شدید عضلانی و عصبی استفاده می‌شود. برای مثال در دردهای ناشی از آرتروز زانو یا کمردرد و سیاتیک، پزشک ممکن است لیدوکائین را همراه با داروهای ضدالتهابی مانند کورتون تزریق کند. این روش بیشتر جنبه تسکینی دارد و به کاهش التهاب و درد برای مدت محدود کمک می‌کند، اما درمان قطعی بیماری محسوب نمی‌شود.
در کنار این روش دارویی، استفاده از تجهیزات حمایتی و توانبخشی، نقش اساسی‌تری در مدیریت و بهبود درد زانو و کمر دارند. در ادامه با دو زانوبند و کمربند طبی موثر برای دردهای عضلانی آشنا می‌شویم.
-
زانوبند زاپیامکس با طراحی ارگونومیک و فناوری‌های پیشرفته، علاوه بر ایجاد ثبات در مفصل، باعث کاهش فشار روی زانو و بهبود خون‌رسانی موضعی می‌شود. این ویژگی‌ها کمک می‌کند درد ناشی از آرتروز یا التهاب مفصلی سریع‌تر کاهش پیدا کند و روند توانبخشی بیمار کوتاه‌تر شود.
-
کمربند پلاتینر هم گزینه‌ای مناسب برای بیماران مبتلا به کمردرد یا مشکلات دیسک و سیاتیک است. این کمربند با ترکیب حمایت مکانیکی و فناوری‌های نوین مانند مادون‌قرمز و اولتراسوند، علاوه بر کاهش درد، به بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده و افزایش سرعت ترمیم کمک می‌کند. این کمربند طبی را می‌توانید از نمایندگی کمربند پلاتینر تهیه کنید.
اورژانس بیمارستانی
کاربرد لیدوکائین تنها به بی‌حسی محدود نمی‌شود؛ این دارو در اورژانس‌های قلبی نیز نقش حیاتی دارد. در مواردی که بیمار دچار آریتمی‌های خطرناک بطنی (مانند فیبریلاسیون یا تاکی‌کاردی بطنی) می‌شود، تزریق لیدوکائین می‌تواند به کنترل ریتم قلب کمک کرده و جان بیمار را نجات دهد. به همین دلیل آمپول لیدوکائین در بسیاری از بخش‌های اورژانس و آی‌سی‌یو جزو داروهای ضروری است.
نحوه تزریق آمپول لیدوکائین
نحوه تزریق کاملاً به کاربرد آن بستگی دارد؛ برای کارهای کوچک و سرپایی تزریق سطحی یا اطراف زخم انجام می‌شود، برای جراحی‌ها تزریق‌های عمیق‌تر مثل اپیدورال یا بلوک عصبی استفاده می‌شود، و در مشکلات قلبی تزریق مستقیم داخل ورید انجام می‌گیرد.
-
تزریق زیرجلدی: برای بی‌حسی سطحی و بخیه‌زدن زخم‌های کوچک، امپول لیدوکایین درست زیر پوست تزریق می‌شود.
-
تزریق اطراف زخم: برای بی‌حسی یک ناحیه بزرگ‌تر اطراف محل آسیب‌دیده، لیدوکائین در بافت‌های اطرافِ مسیر اعصاب ناحیه تزریق می‌شود. چراکه با «دور زدن» زخم و محاصره مسیرهای عصبی، نیازی به مداخله داخل خود زخم کمتر می‌شود و توزیع این ماده بی‌حسی به صورت یکنواخت‌تری صورت می‌گیرد.
-
بلوک عصبی محیطی (Nerve block): برای بی‌حسی یک انگشت، دست/پا یا کل فک در دندانپزشکی، داروی لیدوکائین کنار عصب‌هایی که قرار است انتقال پیام درد در آن‌ها مسدود شوند، تزریق می‌شود.
-
تزریق اپیدورال یا نخاعی (Spinal/Epidural): در برخی جراحی‌ها یا زایمان، آمپول لیدوکائین به‌ترتیب در فضای نخاعی یا فضای اپیدورال اطراف نخاع تزریق می‌شود. این تزریق البته باید در فضای استریل اتاق عمل انجام شود.
-
تزریق داخل‌وریدی: در اورژانس قلبی برای کنترل برخی آریتمی‌های بطنی لیدوکائین به صورت وریدی تزریق می‌شود.
عوارض تزریق آمپول لیدوکائین
آمپول لیدوکائین به‌طور کلی دارویی ایمن و پرمصرف است، اما مثل هر داروی دیگری می‌تواند عوارضی ایجاد کند. بیشتر این عوارض خفیف و موقتی هستند، اما برخی موارد کمتر شایع یا نادر ممکن است نیاز به توجه پزشکی فوری داشته باشند. در ادامه مهم‌ترین عوارض این دارو را به زبان ساده مرور می‌کنیم.
عوارض خفیف و شایع (جای نگرانی ندارند)
-
سوزش یا درد در محل تزریق: طبیعی است و معمولاً چند دقیقه بعد برطرف می‌شود.
-
قرمزی یا تورم جزئی: در محل تزریق دیده می‌شود و معمولاً موقتی است.
-
احساس کرختی یا گزگز لب و زبان: اگر دارو در دهان یا اطراف آن تزریق شود، این حس ایجاد می‌شود ولی بعد از چند ساعت از بین می‌رود.
عوارض کمتر شایع ولی مهم (باید مراقب بود)
-
سرگیجه، طعم فلزی در دهان یا وزوز گوش: این علائم می‌توانند نشانه جذب زیاد دارو در خون باشند و باید سریع به پزشک اطلاع داده شوند.
-
تپش قلب یا افت فشار خون: معمولاً در افرادی که دوز بالاتر گرفته‌اند یا مشکل قلبی دارند دیده می‌شود.
-
خواب‌آلودگی یا بی‌حالی غیرعادی: اگر ادامه پیدا کند، نیاز به بررسی دارد.
عوارض نادر اما جدی (اورژانسی)
-
تشنج یا بیهوشی: در صورتی رخ می‌دهد که مقدار زیادی لیدوکائین وارد خون شود.
-
مشکل تنفسی یا کبودی لب‌ها و پوست (مت‌هموگلوبینمی): در این حالت خون اکسیژن کافی حمل نمی‌کند و بیمار باید فوراً درمان شود.
-
واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی): علایمی مثل کهیر گسترده، تورم گلو یا تنگی نفس؛ این موارد بسیار نادرند ولی نیاز به مراجعه فوری اورژانس دارند.
تزریق آمپول لیدوکائین برای چه کسانی مناسب نیست؟
هرچند آمپول لیدوکائین دارویی پرکاربرد و نسبتاً ایمن است، اما در همه افراد نمی‌توان از آن استفاده کرد. برخی بیماری‌ها یا شرایط خاص باعث می‌شوند تزریق این دارو خطرناک باشد یا احتمال بروز عوارض جدی افزایش پیدا کند. به همین دلیل پزشک قبل از تجویز باید وضعیت سلامت بیمار را بررسی کند تا مطمئن شود استفاده از لیدوکائین بی‌خطر است.
آمپول لیدوکائین برای این افراد خطرناک است
-
افراد حساس یا آلرژیک: اگر قبلاً بعد از تزریق داروهای بی‌حسی دچار کهیر، تنگی نفس یا واکنش شدید شده‌اید، لیدوکائین برای شما ممنوع است.
-
برخی بیماران قلبی: افرادی که مشکل جدی در سیستم هدایت قلب (مثل بلوک کامل یا برخی آریتمی‌های خاص) دارند، نباید لیدوکائین وریدی دریافت کنند.
آمپول لیدوکائین برای این افراد توصیه نمی‌شود
-
افراد با مشکلات انعقادی یا مصرف‌کنندگان داروهای رقیق‌کننده خون: به‌خصوص اگر قرار است بی‌حسی نخاعی یا اپیدورال انجام شود، چون خطر خونریزی اطراف نخاع وجود دارد.
-
بیماران با بیماری شدید کبد یا نارسایی قلبی: چون بدن آن‌ها نمی‌تواند دارو را به‌خوبی دفع کند و خطر مسمومیت بیشتر است.
-
افراد با عفونت فعال در محل تزریق یا بیماری‌های عصبی خاص: چون خطر انتشار عفونت یا بدتر شدن مشکل عصبی وجود دارد.
آمپول لیدوکائین بهتر است یا آمپول بوپیواکائین؟
| ویژگی | لیدوکائین | بوپیواکائین |
|---|---|---|
| مدت اثر | کوتاه (۱–۲ ساعت) | طولانی (۲–۸ ساعت) |
| کاربرد اصلی | بخیه، دندانپزشکی، اعمال کوتاه | جراحی طولانی، اپیدورال، بلوک عصبی |
هر دو دارو جزو بی‌حس‌کننده‌های موضعی آمیدی هستند اما ماهیت و کاربردشان متفاوت است. لیدوکائین به خاطر شروع اثر سریعش انتخاب اول در درمان‌های کوتاه‌مدت است؛ مثل بخیه‌زدن، اعمال کوچک سرپایی یا بیشتر درمان‌های دندانپزشکی. پزشک یا دندانپزشک وقتی می‌خواهد خیلی سریع محل را بی‌حس کند و کار کوتاه‌مدتی انجام دهد، لیدوکائین بهترین گزینه است. البته این بی‌حسی زود از بین می‌رود و معمولاً بیش از یکی دو ساعت دوام ندارد، مگر اینکه همراه اپی‌نفرین تزریق شود که کمی اثرش طولانی‌تر می‌شود.
در مقابل، بوپیواکائین با اینکه دیرتر اثر می‌کند، اما بی‌حسی عمیق‌تر و طولانی‌تری ایجاد می‌کند و به همین دلیل برای کارهای جراحی طولانی‌تر، بلوک‌های عصبی، بی‌حسی نخاعی یا اپیدورال (مثلاً در زایمان یا جراحی ارتوپدی) انتخاب بهتری است. نقطه ضعف آن، خطر بیشتر برای قلب و سیستم عصبی در صورت تزریق دوز بالا یا اشتباه داخل عروق است؛ به همین دلیل فقط در شرایط کنترل‌شده استفاده می‌شود.
سوالات متداول
آمپول لیدوکائین 2 درصد برای چیست؟
آمپول لیدوکائین ۲ درصد بیشتر در دندانپزشکی و جراحی‌های کوچک استفاده می‌شود. این غلظت بی‌حسی قوی‌تری نسبت به ۱ درصد ایجاد می‌کند و برای کارهایی مثل کشیدن دندان، بخیه زدن یا بلوک عصبی مناسب است. مدت اثر آن حدود ۱ تا ۲ ساعت است و در صورت ترکیب با اپی‌نفرین کمی طولانی‌تر می‌شود.
قیمت آمپول لیدوکائین 2 درصد چقدر است؟
قیمت آمپول لیدوکائین ۲ درصد در ایران ثابت نیست و بر اساس عواملی مثل برند تولیدکننده، حجم آمپول و محل عرضه تغییر می‌کند. در حال حاضر (۱۴۰۴) این دارو از حدود ۶۵ هزار تومان شروع شود و در برخی موارد به بیش از ۱ میلیون تومان می‌رسد.
ژل لیدوکائین بهتر است یا آمپول لیدوکائین؟
ژل لیدوکائین برای بی‌حسی سطحی پوست و مخاط (مثلاً قبل از اندوسکوپی یا روی لثه) استفاده می‌شود، اما آمپول برای بی‌حسی عمیق‌تر در جراحی‌های کوچک و دندانپزشکی کاربرد دارد. انتخاب بین این دو بستگی به محل و شدت کار دارد.
آمپول لیدوکائین 10 درصد برای چیست؟
این غلظت معمولاً برای اسپری یا تزریق موضعی در ناحیه گلو و مجاری تنفسی به کار می‌رود تا راه هوایی قبل از لوله‌گذاری بی‌حس شود. استفاده تزریقی وریدی با این غلظت خطرناک است و فقط در شرایط خاص پزشکی انجام می‌شود.
شرایط نگهداری آمپول لیدوکائین چگونه است؟
آمپول باید در دمای اتاق (۱۵ تا ۲۵ درجه)، دور از نور مستقیم و یخ‌زدگی نگهداری شود. همچنین باید در بسته‌بندی اصلی و دور از دسترس کودکان باقی بماند.
آیا تزریق لیدوکائین درد دارد؟
خود دارو کمی سوزش ایجاد می‌کند، اما پزشک با تزریق آرام یا ترکیب آن با بی‌کربنات، این احساس را کمتر می‌کند. در مجموع، درد تزریق کوتاه‌مدت و قابل تحمل است.
بعد از تزریق چند ساعت بی‌حسی می‌ماند؟
اثر لیدوکائین معمولاً ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت طول می‌کشد. اگر همراه با اپی‌نفرین تزریق شود، بی‌حسی می‌تواند تا ۳ ساعت یا کمی بیشتر هم باقی بماند.
آیا لیدوکائین با اپی‌نفرین فرق می‌کند؟
بله؛ اپی‌نفرین رگ‌های خونی محل تزریق را تنگ می‌کند و باعث می‌شود لیدوکائین دیرتر جذب خون شود. این کار هم اثر بی‌حسی را طولانی‌تر می‌کند و هم خونریزی را حین عمل کمتر می‌کند.
آیا آمپول لیدوکائین در دوران بارداری یا شیردهی خطرناک است؟
آمپول لیدوکائین در دوران بارداری و شیردهی به‌طور کلی بی‌خطر است. این دارو در بارداری (مثلاً برای دندانپزشکی یا زایمان اپیدورال) به‌طور رایج استفاده می‌شود و شواهدی از آسیب جدی به جنین گزارش نشده است. در شیردهی هم مقدار کمی از دارو وارد شیر می‌شود، اما این میزان برای نوزاد خطرناک نیست.
