آرتروز کمر و ستون فقرات چیست؟ علت، علائم و درمان‌های غیرجراحی و جراحی

منظور از آرتروز کمر و ستون فقرات چیست؟

علائم آرتروز کمر

علائم آرتروز کمر معمولاً به‌تدریج و در طی ماه‌ها یا سال‌ها ظاهر می‌شوند و در ابتدا ممکن است خفیف و گذرا باشند و به‌مرور زمان پیشرفت کند.

• درد مزمن کمر: درد مبهم و پیوسته در ناحیه پایین کمر که معمولاً پس از نشستن یا ایستادن طولانی شدت می‌گیرد.
• خشکی صبحگاهی: احساس خشکی مفصل و محدودیت حرکت در هنگام بیدار شدن از خواب که با کمی فعالیت کاهش پیدا می‌کند.
• تیر کشیدن درد به پاها: گاهی درد از ناحیه کمر به باسن یا پشت ران‌ها انتشار پیدا می‌کند که به دلیل فشار بر اعصاب است.
• گزگز یا بی‌حسی پاها: در صورت درگیری اعصاب کمری ممکن است فرد احساس سوزن‌سوزن شدن، ضعف یا بی‌حسی در پاها داشته باشد.
• صدای تق‌تق یا قفل شدن کمر: هنگام خم شدن یا تغییر وضعیت ممکن است صداهای تق‌تق شنیده شود یا حرکت کمر برای لحظه‌ای قفل شود.
• کاهش انعطاف‌پذیری: به‌تدریج خم شدن، راه رفتن یا انجام حرکات روزمره سخت‌تر می‌شود و دامنه حرکت کمر محدود می‌شود.

 آرتروز کمر چرا ایجاد می‌شود؟

آرتروز کمر زمانی ایجاد می‌شود که مفاصل بین مهره‌ها به‌مرور خاصیت نرم و لغزنده‌ی خود را از دست بدهند و حرکت آن‌ها برای بدن دشوار شود. این مشکل معمولا در اثر ترکیب چند علت و عامل ایجاد می‌شود.

شایع‌ترین علت‌های آرتروز کمر به ترتیب، این موارد هستند:

• فرسودگی طبیعی غضروف‌ها با افزایش سن

• فشارهای مکانیکی مکرر بر ستون فقرات

• وضعیت نادرست بدن در طولانی‌مدت

• اضافه‌وزن شدید و بلندمدت

• ضعف یا تحلیل عضلات پشت و شکم

• آسیب‌های قدیمی ستون فقرات

• عوامل ژنتیکی و زمینه ارثی

• بیماری‌های التهابی

فرسودگی طبیعی غضروف‌ها با افزایش سن

از شایع‌ترین دلایل آرتروز کمر، فرسایش طبیعی غضروف و مفاصل با افزایش سن است، که البته در همه افراد رخ نمی‌دهد.

با افزایش سن، غضروف بین مهره‌ها آب و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد و حرکت مفصل سخت‌تر می‌شود.

اگر در کنار این روند طبیعی، فشار زیاد یا ضعف عضلانی هم وجود داشته باشد، فرسایش غضروف تسریع می‌شود.

فشارهای مکانیکی مکرر بر ستون فقرات

یکی از اصلی‌ترین علل مستقیم آرتروز کمر، انجام کارهای سنگین، جابجایی اجسام یا حتی خم شدن‌های طولانی‌مدت طی سال‌ها است.

این نوع فعالیت‌ها می‌تواند سطح مفصل‌های بین مهره‌ای را دچار سایش کند و باعث آرتروز کمر شود.

برای مثال، کارگرانی که سال‌ها بار بلند می‌کنند یا آرایشگرانی که ساعت‌ها می‌ایستند، بیشتر در معرض این نوع آسیب هستند.

وضعیت نادرست بدن در طولانی‌مدت

نشستن یا ایستادن با حالت ناصحیح از عوامل نسبتاً شایع و زمینه‌ساز آرتروز کمر است. وقتی بدن برای مدت طولانی در وضعیت خمیده یا قوز کرده قرار می‌گیرد، توزیع فشار بین مهره‌ها نامتعادل می‌شود و یک سمت مفصل زودتر دچار فرسایش می‌شود.

این مسئله در افرادی که پشت میز کار می‌کنند، رانندگان یا کارمندان رایج است؛ اما خوشبختانه با اصلاح ارگونومی بدن و تقویت عضلات، می‌توان از پیشرفت آن پیشگیری کرد.

اضافه‌وزن شدید و بلندمدت

اضافه‌وزن به‌ویژه در کسانی که دچار تجمع چربی دور شکم هستند، می‌تواند به‌طور غیرمستقیم باعث آرتروز کمر شود.

وزن زیاد باعث می‌شود مرکز ثقل بدن به جلو متمایل شود و مهره‌های کمری فشار بیشتری را تحمل کنند. این فشار اضافی در طول زمان باعث تخریب غضروف و محدود شدن حرکت مفاصل می‌شود.

ضعف یا تحلیل عضلات پشت و شکم

ضعف عضلات، می‌تواند زمینه‌ساز و تشدیدکننده آرتروز کمر باشد. عضلات مرکزی بدن مثل کمربند طبیعی از ستون فقرات محافظت می‌کنند، وقتی این عضلات در اثر بی‌تحرکی یا افزایش سن ضعیف شوند، وزن بدن و حرکات روزمره مستقیماً به مهره‌ها منتقل می‌شود.

افرادی که ورزش منظم ندارند یا ساعت‌ها پشت میز می‌نشینند، اغلب بدون اینکه بدانند، در حال افزایش فشار بر مفاصل کمری هستند. اگر این ضعف سال‌ها ادامه پیدا کند، می‌تواند روند فرسایش مفاصل را چند برابر سریع‌تر کند.

آسیب‌های قدیمی ستون فقرات

ضربه‌ها یا شکستگی‌های گذشته از دلایل اصلی بروز آرتروز زودرس در همان ناحیه هستند. وقتی سطح مفصل یا محور حرکتی مهره‌ها به‌دلیل تصادف، افتادن یا جراحی دچار تغییر شود، توزیع فشار در ستون فقرات نامتعادل می‌شود و مفصل آسیب‌دیده سریع‌تر فرسوده می‌شود.

برای مثال، کسی که در جوانی دچار شکستگی خفیف مهره شده و درمان ناقص داشته، ممکن است در میانسالی زودتر از دیگران آرتروز کمری پیدا کند. معمولاً اثر چنین آسیب‌هایی پس از چند سال نمایان می‌شود.

بیماری‌های التهابی

برخی بیماری‌ها مانند آرتریت روماتوئید، اسپوندیلیت آنکیلوزان یا نقرس می‌توانند التهاب مزمن در مفاصل ستون فقرات ایجاد کنند. این التهاب به مرور باعث آسیب به سطح مفصل و فرسایش استخوان می‌شود.

در این نوع آرتروز، برخلاف نوع فرسایشی، روند بیماری ممکن است سریع‌تر باشد و گاهی حتی در سنین پایین هم دیده می‌شود. کنترل زودهنگام التهاب با دارو یا تغییر سبک زندگی می‌تواند از پیشرفت آرتروز جلوگیری کند.

آرتروز کمر چگونه درمان می‌شود؟

درمان آرتروز کمر معمولاً با دارو، فیزیوتراپی، کاهش وزن و اصلاح سبک زندگی انجام می‌شود تا درد و التهاب کاهش پیدا کند؛ اما نکته مهم این است که آرتروز کمر معمولاً به‌طور کامل درمان نمی‌شود، اما با درمان منظم می‌توان علائم را کنترل کرد و از پیشرفت یا گسترش آن جلوگیری کرد.

درمان‌های غیرجراحی آرتروز کمر

بیشتر بدانید: بهترین درمان‌های کمردرد شدید و خفیف

۱. دارو درمانی

درمان دارویی در آرتروز کمر برای کاهش التهاب و درد مفصل به کار می‌رود تا بیمار بتواند راحت‌تر حرکت کند و درمان‌های بعدی مؤثرتر باشند.

اثر داروهای ضدالتهاب معمولاً طی چند روز ظاهر می‌شود و در موارد شدید، تزریق کورتون در مفصل انجام می‌گیرد که تأثیر آن چند هفته تا چند ماه باقی می‌ماند.

داروهای شل‌کننده عضلات هم به رفع اسپاسم‌های اطراف مهره‌ها، به‌ویژه در شب، کمک می‌کنند.

نمونه‌ها: ملوکسیکام، سلکوکسیب، ایبوپروفن، باکلوفن

بیشتر بدانید: بهترین مسکن برای کمر درد کدام است؟

۲. فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی

فیزیوتراپی با استفاده از گرما، ماساژ، امواج اولتراسوند و تمرینات تقویتی، موجب کاهش درد و افزایش انعطاف‌پذیری مفاصل می‌شود. اثر اولیه معمولاً پس از چند جلسه احساس می‌شود و برای پایداری نتایج، انجام حداقل ۱۰ تا ۱۵ جلسه توصیه می‌گردد. تمرینات خانگی مانند پل زدن یا کشش زانو به سینه به بهبود گردش خون و پیشگیری از بازگشت درد کمک می‌کنند.

نمونه تمرین‌ها: تمرین پل باسن، حرکت گربه گاو، جمع کردن زانو در شکم

بیشتر بدانید: تزریق پی آر پی کمر چیست و چه تاثیری دارد؟

۳. کاهش وزن و اصلاح سبک زندگی

اضافه‌وزن فشار قابل‌توجهی بر مهره‌ها وارد می‌کند و پیشرفت آرتروز را تسریع می‌کند. کاهش تدریجی وزن در طی چند ماه (۵ تا ۱۰ کیلوگرم) می‌تواند درد را تا حد زیادی کاهش دهد. اصلاح نحوه نشستن، استفاده از صندلی با پشتی مناسب، خوابیدن روی تشک نیمه‌سفت و انجام فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی منظم در کاهش فشار مفاصل بسیار مؤثر است.

نمونه اقدامات: رژیم ضدالتهاب، پیاده‌روی روزانه، استفاده از تشک طبی

۴. استفاده از کمربند پلاتینر

جراحی آرتروز کمر

جراحی آرتروز کمر زمانی انجام می‌شود که دیگر روش‌های معمول مثل دارو، فیزیوتراپی یا کمربند طبی نتوانند درد و فشار روی عصب‌ها را کم کنند.

در این مرحله، مفاصل یا زوائد استخوانی آن‌قدر تخریب شده‌اند که به عصب فشار می‌آورند و باعث درد مداوم، بی‌حسی پاها یا محدودیت شدید حرکتی می‌شوند.

هدف از جراحی این است که این فشار برداشته شود و مهره‌ها در جای درست تثبیت شوند تا درد کاهش پیدا کند و حرکت بدن بهتر شود.

لامینکتومی

در این روش، جراح بخشی از استخوان پشت مهره‌ها به نام “لامینا” را برمی‌دارد تا فضای بیشتری برای عصب‌های فشرده‌شده ایجاد شود.

لامینکتومی بیشتر برای افرادی انجام می‌شود که دردشان به پا تیر می‌کشد (مثل سیاتیک ناشی از آرتروز) و با دارو یا فیزیوتراپی بهبود پیدا نکرده‌اند.

این عمل اغلب درد را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد و توان حرکتی را برمی‌گرداند. دوران نقاهت آن هم معمولا چند هفته است و بیمار معمولاً بعد از یکی دو ماه می‌تواند فعالیت‌های روزمره را از سر بگیرد.

فیوژن یا جوش دادن مهره‌ها

در فیوژن، دو یا چند مهره که به‌دلیل آرتروز ناپایدار یا دردناک شده‌اند، با پیچ، پلاک یا پیوند استخوانی به هم متصل می‌شوند تا دیگر بین آن‌ها حرکتی نباشد.

این روش زمانی به کار می‌رود که آرتروز باعث لغزش مهره‌ها یا درد مزمن هنگام خم شدن شده باشد. هدف از این عمل حذف حرکت دردناک و بازگرداندن ثبات به ستون فقرات است.

هرچند ممکن است انعطاف‌پذیری کمر بعد از این عمل کمی کاهش پیدا می‌کند، ولی بیشتر بیماران پس از بهبودی، درد بسیار کمتری دارند و می‌توانند فعالیت‌های عادی انجام دهند.

تعویض دیسک

در این روش، دیسک بین‌مهره‌ای که به‌دلیل آرتروز یا تخریب شدید از بین رفته است، با دیسک مصنوعی جایگزین می‌شود تا حرکت طبیعی مهره‌ها حفظ شود.

این عمل بیشتر برای بیماران جوان‌تر یا میانسالی انجام می‌شود که فقط یک ناحیه از ستون فقراتشان درگیر است و هنوز ساختار کلی ستون فقرات سالم مانده است.

مزیت بزرگ این روش نسبت به فیوژن این است که انعطاف ستون فقرات باقی می‌ماند و فشار روی مهره‌های دیگر کمتر می‌شود.

دیسککتومی

سوالات متداول

چه چیزی برای آرتروز کمر خوب است؟

ورزش منظم، فیزیوتراپی، کاهش وزن، استفاده از گرما و کمربندهای درمانی مانند پلاتینر به کاهش درد و خشکی کمک می‌کند.

آرتروز شدید کمر چیست؟

مرحله‌ای پیشرفته از ساییدگی مفاصل بین مهره‌هاست که باعث درد مداوم، محدودیت حرکت و گاهی فشار بر عصب‌ها می‌شود.

آرتروز مهره کمر چیست؟

فرسایش غضروف بین مهره‌ها و تشکیل زوائد استخوانی در ستون فقرات است که موجب درد، خشکی و التهاب در ناحیه کمر می‌شود.